Het managementboek 'De intensieve Menshouderij' van Jaap Peters en Judith Pouw ligt sinds december 2004 in de boekhandel. In dit boek geven Peters en Pouw hun visie op de in hun ogen toenemende kloof tussen managers en werkvloer. Een zeer herkenbaar onderwerp voor veel arbeidsdeskundigen. Reden voor SRA om eens te praten met de auteurs.

Door: Henny Nix

Mensen als melkvee
Het boek gaat over de wijze waarop organisaties worden ingericht, met de bijbehorende gevolgen. De auteurs gebruiken een metafoor die de relatie legt tussen de inrichting van intensieve landbouw en 'intensieve' organisaties. De parallellen zijn frappant. De landbouw is inmiddels bezig met een ingrijpend transformatieproces. De Intensieve Menshouderijen uit AEX-land zijn echter nog niet zover. Productieprocessen worden versnipperd en er is een eenzijdige focus op efficiency en prestatieboekhouding. De leiding is vooral gefixeerd op bedrijfsresultaten en heeft alleen oog voor targets. Neem daarbij de komst van een nieuwe managementklasse die de 'taal' van de doorsnee werknemer niet meer spreekt en zo ontstaat een scheur in veel organisaties die het 'Amerikaanse model van organiseren en leidinggeven' omarmen. Gevolg: mensen als melkvee.

Uitgemolken bij het grof vuil
De belangrijkste productiefactor, de mens, is verworden is tot een inwisselbaar stuk melkkoe, die -uitgemolken- bij het grof vuil wordt gezet of preventief wordt geruimd door uitwisselbare managers die MBA-taal spreken en wiens ogen maar één kant uitstaan: namelijk in de richting van de aandeelhouders. Zo komt de kwaliteit van de arbeid, de samenhang tussen binnen en buiten, systemen en klanten aardig onder druk te staan en tekent zich in deze bedrijven eveneens een tweedeling af.

Zie ginds komt de speedboot!
De auteurs geven een concreet maar schrijnend voorbeeld vanuit de thuiszorg, waar het woord 'zorg' feitelijk vervangen is door 'productienorm' als gevolg van een doorgedraaide meet-, regel- en controlecultuur. Hier is snelheid de norm geworden voor de thuiszorgster, wat leidt tot een opjaagsysteem waarbij de sociale component – het contact met de vaak geïsoleerde hulpvrager – plaatsmaakt voor een 'activiteiten-tijdsysteem' waarbij exact is aangegeven hoelang je erover mag doen om iemand te wassen en aan te kleden. Dat dit fenomeen haaks staat op het door velen geroemde 'oog voor preventie en arbo-welzijn' staat buiten kijf. In het boek wordt ingezoomd op sectoren en bedrijven waar sprake is van het systematisch wegnemen van vrijheidsgraden van medewerkers op de werkvloer, al dan niet met behulp van ICT, terwijl het topmanagement zich juist steeds meer vrijheden toeeigent.
De gevolgen zijn volgens de auteurs duidelijk. Mensen worden niet ziek van werken, maar wel van de wijze waarop werk is georganiseerd. Maar de link met de sterk groeiende groep uitvallers, onder meer door psychische problemen, stress en burn-out, is hier natuurlijk snel gelegd.

Ach, overal is wel wat
Op de vraag wie deze, letterlijk ongezonde, situatie een halt moet toeroepen, antwoorden de auteurs dat het eigenlijk uit de mensen zélf moet komen. Maar dat is eenvoudiger gezegd dan gedaan. Het komt in ieder geval niet van de bedrijfsartsen, want die houden hun eigen zaak graag draaiende en zeggen niet tegen de top van een bedrijf dat het roer 180 graden om moet, opdat het bedrijf weer een gezond personeelsbestand heeft. Nee; die zeggen: 'ik zal uw werknemer wel repareren'. Uit de mensen zelf dan? Tja…er zijn maar weinigen die opstaan en de kromme werkelijkheid aan de kaak durven stellen. Want dan stuit je op de drie 'H-s' van: heilig huisje, hypotheek en hachje. En per slot van rekening is er nog altijd de dooddoener: "ach, overal is wel wat."

Quick fix?
Iedereen kan op zijn klompen aanvoelen dat er iets niet klopt, maar waar gaat het nu precies mis? Is er een 'quick fix' mogelijk?  Of is het probleem al te zeer verankerd?  Het boek geeft op het eind een mogelijke oplossingsrichting aan: we moeten streven naar duurzaamheid in de bedrijfsvoering en het overwicht van economische principes binnen bedrijven verminderen. Volgens de auteurs hebben we keuzes te over om een kleine maar duurzame verandering te starten. Toch zal uiteindelijk iemand het initiatief moeten nemen. Is het de arbeidsdeskundige die zijn eigen arbeidssituatie of de situatie van zijn cliënten herkent in dit boek? Ik ben benieuwd wat wij zouden doen. Gaan voor een grote of kleine interventie of is er 'altijd overal wel wat'? Lees dit boek, het is beslist een aanrader!

Noot redactie: Meer over dit onderwerp is te vinden op www.intensievemenshouderij.nl of www.overmars.nl