Interview met Alexander Rinnooy Kan, voorzitter SER:

Sinds augustus 2006 is Alexander Rinnooy Kan voorzitter van de Sociaal- Economische Raad (SER). In die hoedanigheid is hij nauw betrokken bij het verstrekken van adviezen aan het kabinet over het stelsel van sociale zekerheid. Eerder maakte hij ook deel uit van de commissie Donner die een nieuw WAO stelsel voorstelde. Namens SRA sprak Herman Foeken met Rinnooy Kan over het huidige stelsel van sociale zekerheid en over problemen in de uitvoering.

Door: Herman Foeken

Voorspelbare problemen
Tijdens uw inaugurele rede sprak u over de snel veranderende wereld die steeds hogere eisen stelt aan burgers. U gaf aan dat een modern stelsel van sociale zekerheid burgers moet ondersteunen bij de ommezwaaien die zij steeds vaker in hun leven moeten maken. Hoe modern is het huidige stelsel? Rinnooy Kan: 'In zijn algemeenheid vind ik het nieuwe stelsel een grote stap in de goede richting. Ik kan mij volledig vinden in het uitgangspunt dat wordt gekeken naar wat iemand nog wél kan. Het is echter duidelijk dat een aantal zaken nog voor verbetering vatbaar is. Sommige problemen waren ook voorspelbaar. Al tijdens mijn periode in de commissie Donner was het duidelijk dat het lastig zou worden om daadwerkelijk alle werknemers die slechts beperkt arbeidsongeschikt zijn aan het werk te houden. Gelukkig wijst een recent onderzoek van de Stichting van Arbeid uit dat het percentage van de 'vijfendertig minners' dat werkt is gestegen naar circa 60%. Hierbij worden wij geholpen door de krapte op de arbeidsmarkt, maar het is in ieder geval een positieve ontwikkeling.'

Wajong
Een andere ontwikkeling is de enorme toestroom in de Wajong. SER-Kroonlid Hans Kamps wees er onlangs nog op dat dit aantal de komende jaren gaat oplopen tot een half miljoen mensen. Hoe kijkt u tegen deze ontwikkeling aan? 'Rinnooy Kan: 'Dat is een zeer zorgelijke ontwikkeling. Het is ook een ontwikkeling die om meer analyse en onderzoek vraagt. Waarom zijn er opeens zoveel meer gevallen van bijvoorbeeld autisme of ADHD? Heeft dat te maken met ouders die alerter zijn of zijn er meer oorzaken aan te wijzen? In ieder geval is het belangrijk dat ook bij deze groep wordt gestreefd naar een aanpak die erop is gericht om te kijken naar wat men nog wel kan. Wajong is nu nog teveel een etiket dat stigmatiseert en medicaliseert. Dat moet veranderen. Deze mensen zijn veel te jong om al af te schrijven. Daar moet de regelgeving dus nog zeker voor worden aangepast.'

Regels zijn regels
Professionals die werken in de uitvoering, zoals arbeidsdeskundigen, hebben te maken met een veel formelere invulling van hun vak. Met name de UWV professionals zijn vaak met handen en voeten gebonden. Cliënten, maar ook ketenpartners, klagen soms over het rigide karakter van grote bureaucratische instanties als UWV en CWI. Creatieve oplossingen zijn vaak niet meer mogelijk. Slaat het 'regel is regel' denken in de uitvoering niet een beetje door? Rinnooy Kan: 'Het is te gemakkelijk om professionals in de publieke uitvoering te verwijten dat zij zich aan de wet houden. Als zij dat niet doen weet men ze immers ook te vinden. Het is moeilijk iedereen tevreden te houden. Bovendien geven ze uitvoering aan een stelsel waarvan we met z'n allen hebben afgesproken dat het wenselijk is. Wij zitten nog steeds in een veranderingstraject en helaas duren veranderingen meestal langer dan gewenst. Tot die tijd moeten wij hopen dat professionals in de uitvoering hun gezond verstand blijven gebruiken.'

Vertrouwen
Welke veranderingen kunnen we wat u betreft nog verwachten? Rinnooy Kan: 'Binnenkort krijgen we als het ware het sluitstuk van de afgelopen 5 jaren. Dan wordt o.a. door de commissie de Vries de Wet sociale werkvoorziening tegen het licht gehouden. Ook zal de Wajong regelgeving aangepast worden. Wat mij betreft worden de regelingen binnen het stelsel van sociale zekerheid in de toekomst opgesteld met als uitgangspunt vertrouwen in plaats van wantrouwen. Niet alles behoeft dan vooraf conform allerlei protocollen en regeltjes bepaald te worden, wat vaak zeer vertragend werkt. Wanneer je werkt op basis van vertrouwen kun je achteraf toetsen of men zich aan de regels heeft gehouden. Als je dat niet hebt gedaan dan volgen sancties. Als dingen structureel niet goed gaan dan wordt 'gedoogbeleid' een halt toegeroepen.'

Regelgeving vereenvoudigen
'Daarnaast kom ik meer en meer tot het inzicht dat hoe complexer een situatie is, hoe beter het is om weinig regels te hebben' aldus Rinnooy Kan. Dit geldt bij uitstek voor de complexe regelgeving in de sociale zekerheid. Veel regels, denk aan Wajong, zijn zo ingewikkeld dat daardoor regelingen niet of misschien zelfs verkeerd worden uitgevoerd. En de betrokken professionals verstarren ervan. Ik denk dat de uitvoering van de WIA flink verbeterd kan worden door de regels te versimpelen en de uitvoering meer op basis van vertrouwen te organiseren.'
Wat zou dat betekenen voor professionals? Rinnooy Kan: 'Hun werk zou dan wezenlijk veranderen. Ze zouden omgeschoold moeten worden. Een dergelijke aanpak resulteert immers in aanzienlijk meer verantwoordelijkheid. Je moet dan ook over vaardigheden beschikken die je nu misschien nog niet hebt. Maar de aard van het werk en de waardering voor het werk zal er ongetwijfeld op vooruit gaan. '